پرونده منوچهر محققی؛ شبح سوار دلاور ، ۱۳
خاطره پرواز منوچهر محققی در عملیات مروارید
به گزارش پرسی بلاگ، روی هوا بود که گفتند یک میگ ۲۳ یا ۲۱ پشت سرت است. تا رادار گفت هواپیما پشت سرت است، همه موشک ها را رها کرد و سبک شد تا سرعت بگیرد و فرار کند. وقتی برگشت، با او دعوای مفصلی کردم.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ صادق وفایی: بعد از گفتگو با امیران خلبان فریدون صمدی، اکبر زمانی، محمد غلامحسینی، سیاوش مشیری، خسرو غفاری و محمد اعظمی، در ادامه پرونده «منوچهر محققی؛ شبح سوار دلاور» به گفتگو با امیر خلبان علیرضا نمکی می پردازیم.
علیرضا نمکی بعنوان خلبان روز گذشته و پژوهشگر امروز، در مقطع آغاز جنگ با درجه سرگردی، فرمانده گردان ۶۱ نگهداری متمرکز پایگاه ششم شکاری بوشهر بود. در طول جنگ هم رئیس گروه طرح های عملیاتی این پایگاه و سپس جانشین این پایگاه شکاری بود. وی در مقطع پایانی جنگ به فرماندهی پایگاه بوشهر رسید و یکی از نقل قول های ثبت شده از او اینست که در شروع جنگ، فرمانده گردانی بود که ۵۰ فروند هواپیما داشت و از شب تا بامداد اول مهر که عملیات کمان ۹۹ (معروف به ۱۴۰ فروندی) توسط نیروی هوایی ارتش ایران انجام شد، حدود ۴۵ فروند فانتوم از پایگاه بوشهر پرواز کرده و در آن روز با ۵۲ سورتی پرواز، اهداف خود در عراق را کوبیدند.
گپ و گفت و خاطره گویی از منوچهر محققی بهانه خوبی برای یک دیدار بهاری و نشستن پای صحبت های این خلبان پیشکسوت بود تا علاوه بر شبح سوار دلاور، هم از ورود خودش به نیروی هوایی بگوید، هم از پرنده ای به نام فانتوم بعنوان ستون فقرات نیروی هوایی در جنگ، هم از پایگاه بوشهر و هم از سختی ها و ناملایمات و نامهربانی ها.
در ادامه مشروح گفتگو با امیر خلبان علیرضا نمکی را می خوانیم؛
* جناب نمکی بهانه صحبت زنده یاد منوچهر محققی است. اما اجازه بدهید اول از خود شما شروع نماییم. اگر اشتباه نکنم متولد سال ۱۳۲۴ هستید!
بله.
* چه سالی وارد نیروی هوایی شدید؟
مهر ۱۳۴۴.
* اعزامتان به آمریکا کی بود؟
من ابتدا در ایران کمک خلبان شدم بعد برای خلبانی به آمریکا رفتم. سال ۱۳۴۸ بود.
* از آن طرف هم احتمالا ۵۰ برگشتید!
۴۹ برگشتم. از ۴۴ تا ۴۹ بسیاری از همدوره ای های من به آمریکا رفتند و برگشتند ولی من کمک خلبان ماندم. می دانید که من متولد اراک هستم. دو دایی داشتم که هر دو درگذشته اند. این ها ۱۵ ساله و ۱۴ ساله بودند. هنگام تقابل مصدق و شاه مشغول شعارنویسی روی دیوار بودند که دستگیرشان کرده و به تهران بردند. هر دو را به زندان راه آهن بردند که سه ماه آن جا بودند. آن زمان شش یا هفت ساله بودم. گذشت تا به دانشگاه رفتم و به دلیل مشکلات مادی _ پدرم چند فرزند درحال تحصیل داشت و نمی توانست برایم به تهران پول بفرستد _ ناچار شدم به وزارت دارایی بروم.
* چه رشته ای تحصیل می کردید؟
آمار و علوم اجتماعی می خواندم. آن زمان در کشورمان کامپیوتر نبود. کامپیوتر مین فریم نبود که حقوق مردم را با آن پرداخت کنند. (حسنعلی) منصور را ترور کردند و هویدا با حفظ سمت، شد وزیر دارایی شد. او می خواست مین فریم وارد کند. بنا بر این چندتن از دانشجویانی را که آمار خوانده بودند خواستند تا هزینه زندگی شان هم تامین گردد. من را هم روی همین حساب خواستند. رئیس دانشکده ام آقای معروفی بود که اسمش را فراموش کرده ام. داور بین المللی فوتبال هم بود. یادم آمد! آقای نیک خو! در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود. من قهرمان کشتی دانشگاه های کشور شده بودم و برای اینکه به من کمک نماید، مرا به وزارت دارایی فرستاد. به آن جا رفتم و با هویدا آشنا شدیم. شخصاً پروژه را هدایت می کرد و جلسات هفتگی داشتیم. دستخطی هم نوشت و ما را به ادارات و مدیریت ها معرفی کرد؛ برای گردآوری آمار روش پرداخت حقوق. مثلا پرداخت حقوق کارگرها ۳۵ روز طول می کشید و کار برای همه وزارت خانه ها سخت بود. ما طبق کاری که به عهده مان گذاشتند، با امریه هویدا و با جیپی که در اختیارمان قرار داده بودند آغاز به بازدید از همه وزارتخانه ها کردیم.
هویدا این را بهانه کرده بود تا به شاه بگوید ما به کامپیوتر مین فریم نیاز داریم. آن زمان وزارت دارایی ضلع جنوبی پارک شهر بود. طبقه پایینش را اختصاص داده بودند به مین فریم و فضای تهویه اش را هم تدارک دیده بودند تا واردش کنند.
دیدم با این وضعیت و این کار، زندگی ام گرفتار اشکال است.
* چرا؟
چون باید در وزارت دارایی کار کنم که روزانه به صورت روزمزد ۱۵ تومان می دهد. دیدم این طور نمی شود زندگی کرد. بنا بر این آمدم نیروی هوایی.
* پس دانشجوی علوم اجتماعی بودید و دیدید وضع مالی زندگی مناسب نمی باشد. بنا بر این وارد نیروی هوایی شدید.
بله. آمدم و خیلی سریع زبان را پاس کردم. امتحان بیگ تست را برای اعزام آمریکا قبول شدم. رفتم گردان پرواز و به سرعت سولو شدم.
* قلعه مرغی؟
بله. با مینی بوس می رفتیم و به مرکز آموزش ها برمی گشتیم.
* در دوشان تپه! خیابان پیروزی امروز.
بله. با پایپر و سسنا ۱۴۱ و هواپیمای بیگل پاپ پریدم. این آخری، استیک داشت و مثل هواپیمای شکاری آکروباسی می کرد. یک خانم انگلیسی معلمان بود.
زمانی رسید که به من گفتند یک هفته دیگر به آمریکا اعزام می شوی. من همه چیز را تدارک دیدم و خداحافظی هایم را کردم. گفتند فردا بامداد می روی پیش ستوان مشتاقی و دلار و برگه دستور می گیری. وقتی پیش او رفتم گفت نه! باید بروی ضد اطلاعات ارتش.
* به خاطر دایی هایتان؟
بله. رفتم پیش سرهنگ (هاشم) برنجیان که بعد از انقلاب اعدام شد. او رئیس ضداطلاعات بود. آن زمان ساواک نبود و اسم دیگری داشت. دفتر برنجیان اتاق بزرگی بود که دور تا دورش کتابخانه و قفسه کتاب قرار داشت. خیلی منتظر ماندم تا راهم دادند داخل. فرآیند این دیدار یک هفته طول کشید و این، یعنی آمریکا پرید.
وقتی وارد شدم برنجیان در اتاق نبود. دیدم یکی از کتابخانه ها باز شد و برنجیان وارد شد. در که باز شد، پشتش یک اتاق و تخت خواب قرار داشت. جالب است که این دفتر، بعدها در دوران جمهوری اسلامی دفتر خودم شد. آمد و احترام گذاشتم. پرونده من را روی میزش گذاشته بود. گفت «چرا به نیروی هوایی دروغ گفتی؟» گفتم «من چه دروغی گفتم جناب سرهنگ؟» گفت «از شما پرسیده شده بستگان شما در زندان بوده اند یا نه و گفته ای هیچ کس. درصورتی که دوتن از دایی هایت در زندان راه آهن بوده اند.» گفتم «من آن زمان بچه بودم و از این ماجرا خبر نداشتم.» خیلی با من صحبت کرد و در نهایت گفت «یک چاره برایت می گذارم. برای پدرت نامه نویس که تمام این وضعیت را شرح بدهد.» من هم به دانشکده رفتم و این کار را انجام دادم.
می دانید که هر هواپیما فرمانده دارد. اگر خلبان هم می شدم هیچگاه نمی توانستم فرمانده هواپیما بشوم. ممکن بود با درجه سرهنگی در کابین عقب بنشینم و یک ستوان، خلبان و فرمانده هواپیما شود. در آن صورت من باید به دستورات او گوش می دادم. خیلی برایم سخت بود. بنا بر این گفتم می روم بیرون. دادگر دلش سوخت. دید عمرم تلف شده و باید به سپاه دانش بروم با وجود لغو سفر به آمریکا، پروازم قطع نشد. به قلعه مرغی می رفتم و پروازم را می کردم. به خیابان امیر کبیر (چراغ برق) رفتم و از مرکز تلفن به پدرم تلفن کردم. گفت نگران نباش همه چیز را می نویسم. بعد نامه ای نوشت و فرستاد که من آنرا برای برنجیان بردم. باردیگر خیلی طول کشید. پدرم در نامه نوشته بود نور چشم عزیزم، علیرضا! آن زمانی که جریان مصدق و مشکلات سیاسی کشور بود، شما بچه بودی! بله دایی هایت را دستگیر کردند و بردند و بعد دادگاه برایشان برگه منع تعقیب صادر کرد. یعنی آنها را بیهوده گرفتند.
برنجیان با دیدن نامه گفت خیلی دشوار است ولی امیدوارم مبحث حل شود! در این فاصله فرمانده دانشکده هم عوض شد و سرگردی به اسم دادگر آمد که پروازیار بود؛ مثل وضعیت خودم در مقطع بعدی. بهرحال روزی رسید که گفتند با این پیشینه نمی توانی...
* به آمریکا بروی!
... در نیروی هوایی بمانی. اگر بیرون می رفتم باید به سربازی می رفتم. یکی دو سال بود درگیر آمدن از دانشگاه و این ماجرا شده بودم و زندگی ام داشت تلف می شد. تیمسار (محمد) خاتم زیر پرونده من نوشته بود «خدمت این دانشجو در نیروی هوایی برای من به سختی قابل قبول است. اگر در نیروی هوایی می ماند از سپردن مشاغل فرماندهی به ایشان خودداری شود!»
* فقط فرماندهی؟ با پرواز مشکلی نداشتند؟
فقط فرماندهی. می دانید که هر هواپیما فرمانده دارد. اگر خلبان هم می شدم هیچگاه نمی توانستم فرمانده هواپیما بشوم. ممکن بود با درجه سرهنگی در کابین عقب بنشینم و یک ستوان، خلبان و فرمانده هواپیما شود. در آن صورت من باید به دستورات او گوش می دادم. خیلی برایم سخت بود. بنا بر این گفتم می روم بیرون. دادگر دلش سوخت. دید عمرم تلف شده و باید به سپاه دانش بروم. گفت «یک چاره هست. ما داریم هواپیمای فانتوم می خریم. این هواپیما دو خلبان دارد؛ یکی فرمانده هواپیما و یکی کمک خلبان که در کابین عقب می نشیند. اگر بخواهی بمانی، این گزینه خوبی است.» گفتم بله می مانم. چون چاره ای نداشتم.
* خیلی به پرواز علاقه داشتید یا نه؟ آن قدر علاقه و تعصبی هم در کار نبود؟
نه. علاقه زیادی هم نبود. به خاطر گذران زندگی بود.
* پس تعصبی روی ماندن در نیروی هوایی نداشتید.
نه. ولی پروازهایی که تا آن موقع انجام داده بودم نظر معلم ها را جلب کرده بود. در هرحال رفتم کابین عقب فانتوم و دوره اش را دیدم. حالا که شدم کابین عقب، آن مسئله پرونده ام یا دیده نشد یا چیز دیگر.
* جالب است که خلبان ها اول به آمریکا می رفتند و آموزش را پشت سر می گذاشتند. بعد می آمدند ایران و تایپ هواپیمایشان F5 یا F4 مشخص می شد ولی شما آموزش F4 را اینجا دیدید و بعد رفتید آمریکا.
بله. اینجا در کابین عقب فانتوم حدود ۱۰۰ ساعتی پرواز داشتم. ما را یک دوره به پایگاه انگلیسی ها در قبرس فرستادند و یک دوره هم به آلمان. در هر صورت کمک خلبان شدم. کمک خلبان خوبی هم شدم.
۱۵ هواپیمای فانتوم به ایران آمد. اف چهار D بودند.
* و بعدش هم اف چهارهای E آمدند.
بله اول D بعد E و بعد هم آر. اف فور.
* فکر می کنم تعدادی مدل C هم گرفتیم ولی استفاده نشد.
مدل C از ویتنام آمد ایران. بعد که هواپیماهای ساخت کارخانه آماده شدند، Cها را پس گرفتند و سفارش خودمان یعنی E ها را تحویل دادند.
* قرار بود J هم بگیریم که خورد به انقلاب و تحویل ندادند.
J را به خاطر موشکی که داشت، ندادند.
* فکر کنم موشک ضد رادار بود.
بله. J بنا بود برای این تاکتیک بیاید. خلاصه من پروازهای کابین عقب را شروع کردم و ساعت پروازم افزوده شد.
* در پایگاه یکم بودید؟
بله. بالاخره یک روز تیمسار خاتم آمد روی اف فور چک آوت شود و من را گذاشتند کابین عقب او. رفتیم و گانری کرد. خوب هم بود. یک روز دیگر هم گذاشتند پرواز ACT و داگ فایت. یک پرواز دیگر هم انجام دادیم و رسیدیم به چهارمین پرواز که شب بود. این ها زمان برد. یعنی بین پروازها حداقل یک ماه فاصله بود. در این پروازها خیلی چیزها فهمیدم. اول اینکه این ها، بنیان گذار نیروی هوایی نوین در ایران هستند و فهمیدم چرا شاه به نیروی هوایی اهمیت می دهد. فرمانده کل قوا بود دیگر! فهمیدم از زمان آزاد شدن آذربایجان از دست پیشه وری و روس ها فهمیده هر وقت ارتش ضعیف شده، به ما حمله کرده اند. بنا بر این آغاز به تقویت نیروی هوایی و ارتش کرده بود.
وقتی نزدیک زمین شدیم تراتل را کشیدم عقب و گروپ خوردیم زمین. گفت من طیاره را دارم. چتر را زد و کارهای فرود را تمام کرد. گفت «کِی می روی کابین جلو؟» گفتم «شما فرمان داده اید من هیچگاه کابین جلو نروم.» گفت «یعنی چه؟ من فرمان داده ام؟ چرا؟» همین داستان ها را که برای شما گفتم برایش گفتم. ساعت ۱۱ شب بود. راننده اش آمده بود پای هواپیما شما نمی دانید. آن روزها پرواز با هواپیمای فانتوم آرزوی هر خلبانی بود. زمانی که ایران این هواپیما را گرفت، هنوز کشور دیگری نگرفته بود. پس از ما به سرعت انگیس آنرا گرفت و بعد هم اسراییل.
در آن پرواز شب با خاتم، ساعت ۶ پس از ظهر تیک آف کردیم. بنا بود برویم همدان، هولندیگ تِرین، تَکَن، هولدینگ، پرین تریشین، لو اپروچ و بعد برگردیم تهران و همین الگو را تکرار نماییم. به همدان که رسیدیم، رفت پایین و اپروچ اش را انجام داد و آمدیم بالا. وقتی رسیدیم به ارتفاع ۲۰ هزارپا گفت هواپیما را تو داری. آن زمان ساعت پروازم حدود ۷۰۰ ساعت شده بود. خاتم گفت تو طیاره را داری. خیلی دقیق آمدم توی تکن، هولدینگ و بعد پرین تریشین، رفتیم پایین و GCA گرفت. مخفف گراند کنترل اپروچ است. یعنی رادار زمینی شما را برای فرود هدایت می کند. نزدیک فاینال که بودیم، گفت می توانی بنشینی؟ خب من خلبان نبودم ولی ساعت پروازم بالا بود و با هواپیماهای متعدد پریده بودم. مثل T33 و هاروارد.
* همه را در ایران دیگر؟ هنوز آمریکا نرفته بودید.
بله. گفت می توانی بنشینی؟ گفتم اگر اجازه بدهید! گفت برو. نشاندن اف فور D هم خیلی دشوار است. E از کابین عقب راحتتر است. خلاصه به قول خلبان ها تمرگیدم. یعنی طیاره را کوبیدم زمین. آن موقع هم رسم بود که طیاره را با ۷۰۰ پا ریت دیسنس بگذاریم زمین ولی من توجه نداشتم و وقتی نزدیک زمین شدیم تراتل را کشیدم عقب و گروپ خوردیم زمین. گفت من طیاره را دارم. چتر را زد و کارهای فرود را تمام کرد. گفت «کِی می روی کابین جلو؟» گفتم «شما فرمان داده اید من هیچگاه کابین جلو نروم.» گفت «یعنی چه؟ من فرمان داده ام؟ چرا؟» همین داستان ها را که برای شما گفتم برایش گفتم. ساعت ۱۱ شب بود. راننده اش آمده بود پای هواپیما. (امیرحسین) ربیعی هم سرهنگ بود و شده بود فرمانده پایگاه. (امیر) کامیابی پور که فرمانده ما بود، سرتیپ و فرمانده پایگاه دزفول شده بود. ربیعی هم که جانشین اش بود شده بود فرمانده...
* پایگاه یکم.
من در کابین عقب، سه فرمانده پایگاه دیدم. فرمانده اول از مهرآباد رفت شاهرخی و شد فرمانده آن جا. بدین سان کامیابی پور جانشینش شد فرمانده مهرآباد و بعد هم ربیعی. ربیعی پای هواپیما بود. خاتم به ربیعی گفت «فردا با این پهلوون بیا دفتر من!» بعد سوار ماشین شد و رفت. من هم آماده شدم بروم فرم هواپیما را بنویسم که ربیعی گفت بیا سوار ماشین شو. در ماشین گفت چه بود جریان؟ برایش تعریف کردم. گفت بامداد ساعت ۸ دفتر من باش برویم. بامداد فردا از دفتر ربیعی با هلی کوپتر رفتیم دوشان تپه دفتر خاتم. یک رئیس دفتر داشت به اسم سرهنگ حسینی که در T33 با او پرواز کرده بودم و مرا می شناخت. گفت جریان چیست؟ گفتم یک سری مشکلات اداری برای اعزام به آمریکاست و خیلی سرسری برایش گفتم. من در دفتر نشستم و ربیعی وارد اتاق خاتم شد. در را که باز کرد دیدم چند ژنرال نشسته اند. بهرام و برنجیان و دوسه سرتیپ دیگر بودند. آن زمان سرلشگر نداشتیم. سنجر هم بود.
بعد از یک ربع، اطلاع داد به این ستوان بگویید بیاید داخل. رفتم داخل و احترام گذاشتم. خاتم گفت «خب این داستان هایی که برای من تعریف کردی برای این آقایان تعریف کن.» من هم تعریف کردم. گفت خیلی خب برو! داشتم عقب گرد می کردم که شنیدم به دیگران گفت «می بینید؟ با یک انگ، بچه ها را معطل می کنند.» آمدم بیرون نشستم. ربیعی پس از ۵ دقیقه آمد و گفت برویم. سوار هلی کوپتر که شدیم، گفت «برو وسایلت را جمع کن! این هفته می روی آمریکا.» تصمیم گرفته بودند آن مهر را از روی پرونده ام بردارند. من هم فقط تلفنی با پدرم و مادرم خداحافظی کردم و رفتم آمریکا. دیگر دوره پرواز T41 و T33 و … را پشت سر نگذاشتم. مراحل اتاق فشار را گذراندم و مستقیم رفتم T37. یک کلاس واش اهد شدم و رفتم T38. آن جا هم واش اهد شدم و دوره ام کلاً نُه ده ماه طول کشید و آمدم ایران. تا آمدم، مرا فرستادند کابین جلو و آغاز به پرواز کردم.
* در همان پایگاه یکم.
بله روی هواپیمای فانتوم کوالیفاید شدم. رفتیم شیراز و آن جا چندسال زندگی کردیم؛ پنج شش سال.
* تا جایی که می دانم آن جا فرزندانتان هم بودند.
بله. بچه ها را داشتم.
* چه سالی ازدواج کردید؟
۱۳۴۹.
* پس پیش از رفتن به آمریکا ازدواج کردید.
بله. پیش از رفتنم بود. همسرم هم با من آمد آمریکا.
* ظاهراً بچه های شما با بچه های داریوش ندیمی بازی می کرده اند.
بله. من دوتا بچه داشتم. داریوش هم دوتا داشت. در شیراز لیدر شدم. لیدرچهار، سه، دو و بعد معلم شدم. بعد هم به بوشهر منتقل شدیم. آن جا رئیس یکنواختی پایگاه شدم.
* اگر اشتباه نکنم ۵۶ رفتید بوشهر!
نه. ۵۴ بود.
* که در آن جا ماندگار شدید و تا پایان جنگ بودید. نه؟
نه تقریبا تا اواخرش بودیم.
* در شیراز در گردان ۷۲ بودید. درست است؟
نمی دانم ۷۱ یا ۷۲؛ ولی می دانم دو گردان بود.
* در گردان ۷۱ آقایان فریدون صمدی، منوچهر طوسی، مسعود صبوری و منوچهر محققی بودند.
این ها هفتاد و چند بودند؟
* ۷۱
پس من در ۷۲ بودم.
* شما در گردانی بودید که داریوش ندیمی در آن نبود. چون وی در ۷۱ بوده.
بله. من در ۷۲ بودم.
* آن جا در گردان ۷۲ معلم بودید؟
معلم شدم. اولش خلبان نان لیدر بودم. پروازم که به هزار و ۲۰۰ رسید شدم لیدر سه و بعد لیدر ۲. در شیراز به ۲ هزار ساعت با فانتوم رسیدم. بعد در سال ۵۴ رفتیم بوشهر.
همه رسانه های بیگانه می گفتند چرا شما این همه گردان دارید؟ چرا ۴۸ تا؟ کجا را می خواهید بکوبید؟ کی را می خواهید بزنید؟ آن هم فانتوم و اف پنج! بنا بر این آمدند سیاستی اختصاص کردند که درست هم بود. آمدند گردان ها را ۲۵ فروندی کردند. تیپ بود ولی اسمش را گذاشته بودند گردان. در نتیجه تعداد گردان های نیروی هوایی از ۴۸ تا رسید به ۲۰ تا. رسانه ها هم گفتند خب تعداد گردان های نیروی هوایی ایران هم با عربستان و اسراییل مساوی شد * شیراز؛ محل آشنایی شما با منوچهر محققی بود؟
بله. کابین عقب بود و هنوز نیامده بود کابین جلو. بعد من به بوشهر رفتم. محققی هم که کابین جلو شد، آمد بوشهر.
* پس مقدمه آشنایی شما با محققی در شیراز بود.
بله. دوتا ستوان یک بودند؛ یکی منوچهر محققی و یکی دیگر هم فکر کنم اخیراً فوت کرد. اسمش را فراموش کرده ام. این ها همدوره و از دانشکده افسری آمده بودند.
در بوشهر که بودیم، لیزر وارد نیروی هوایی شد.
* که اف فور D انجامش می داد.
بله. ما دو گردانِ … ببینید گردان های ما گردان نبودند. هر گردانمان یک تیپ بود. گردان، ۱۲ طیاره داره. ما گردان هایمان ۲۵ طیاره داشت. در بوشهر ۴ گردان داشتیم؛ ۲ گردان اف فور و ۲ گردان اف پنج. یعنی ۵۰ تا طیاره اف فور و چهل و هفت هشت تا اف پنج.
* این، همان گردان ۶۱ نگهداری بوشهر است که شما در شروع جنگ فرمانده اش بودید؟
بله. همان است. ارتش ایران خیلی قوی شده بود. ما با پایگاه بوشهر، تمام اقیانوس هند، دریای سرخ و خلیج فارس را کنترل می کردیم. حتما اسم مانورهایی را که انجام می دادیم شنیده اید؛ همان میدلینگ هایی که برای بحث ژاندارمی خلیج فارس بودند. یعنی اگر کشتی ای، اسلحه و جنگ افزار و نفت قاچاق می کرد ما باید شناسایی اش می کردیم. کنترل این مسائل در اقیانوس هند و دریای سرخ با ما و پایگاه های بندرعباس و چابهار بود.
همه رسانه های بیگانه می گفتند چرا شما این همه گردان دارید؟ چرا ۴۸ تا؟ کجا را می خواهید بکوبید؟ کی را می خواهید بزنید؟ آن هم فانتوم و اف پنج! بنا بر این آمدند سیاستی اختصاص کردند که درست هم بود. آمدند گردان ها را ۲۵ فروندی کردند. تیپ بود ولی اسمش را گذاشته بودند گردان. در نتیجه تعداد گردان های نیروی هوایی از ۴۸ تا رسید به ۲۰ تا. رسانه ها هم گفتند خب تعداد گردان های نیروی هوایی ایران هم با عربستان و اسراییل مساوی شد. در نتیجه گردان های نگهداری در پایگاه ها ۳ هزار نفر نیرو داشتند. شمار پرسنل یک تیپ نیروی زمینی هم ۳ هزار نفر است. ازاین رو این گردان نگهداری ما، در واقع تیپ بود ولی گردان صدایش می کردند. چهارگردان را داخل خودش جا داده بود؛ اسلحه، الکترونیک، تعمیرگاه و خط پرواز.
بوشهر ۴ گردان داشت. من آن زمان خیلی پیشرفت کرده بودم. معلم و رئیس یکنواختی بودم. طرح هایی آمده بود که عراق درحال تحرک است. یک خاطره را از دوران کابین عقبی ام نگفتم. سال ۱۳۴۷ سر اروندرود با عراق درگیر شدیم. کشتی ابن سینا و آریا می خواستند وارد شوند و عراق می گفت باید پرچم عراق رویشان باشد. خط تالوگ بود و استدلال ایران هم روی همان بود. آن زمان ۱۵ اف فور D داشتیم. به ما دستور آماده باش دادند. من کابین عقب ستوان یکم ایرج خرم بودم و حسین فاتحی کابین عقب سروان (جواد) فکوری. همه ۱۵ تا آماده شده اند. بمب زدند و بلند شدیم. رفتیم پایگاه الرشید را بمباران نماییم. نزدیک که شدیم، دستور برگشت دادند. فرمانده مان سرگرد (عبدالحسین) مینوسپهر بود. فرمانده گردانمان بود. این مسئله بعداً تبدیل به آشتی _آشتی نه بهتر است بگوییم قرداد_ الجزایر شد.
* صحبتی می شود که در این پرواز نادر جهانبانی هم بوده. درست است؟
رییس کل آن پرواز جهانبانی بود. جهانبانی لیدر دسته پروازی های دزفول بود. کل ماجرا باید با تدبیر او انجام می شد. یعنی کل هواپیماهای روی آسمان از F5 و F4 و F86 زیر نظر او بودند. خودش هم در هشتادوشش نشسته بود.
* پس خودش در فانتوم ننشسته بود!
آن موقع فقط ۱۵ فروند فانتوم داشتیم که بزرگان برای پرواز با آن چک نشده بودند.
با این پیشینه رسیده ایم به سال ۱۳۵۵ یا ۵۶ که طرحی به نام زاگرس به ما دادند. طرحی هم به اسم ابومسلم به نیروی زمینی دادند. به نیروی دریایی هم طرح شاهین را دادند. برپایه این طرح ها وظایف ما ضد تهدیدهای دشمن برای پروازهای راهبردی و تاکتیکی مشخص شده بود. نیروی هوایی هیچ پرواز تاکتیکی ندارد مگر برای پشتیبانی از نیروهای زمینی و دریایی. زاگرس به ما می گفت هدف های راهبردی کجا هستند و باید اطلاعاتشان را جمع آوری نماییم. همینطور پشتیبانی از نیروهای سطحی چگونه باید باشد. برهمین اساس باید طرح ها را تمرین می کردیم. ماهی یک مرتبه ریوِرس کورس در خاک خودمان تمرین می کردیم. یعنی آن فاصله ای که باید وارد خاک عراق می شدیم، از مرز در خاک خودمان می رفتیم و به صورت تمرینی اهداف را می زدیم. برمی گشتیم و بمب ها را در رنج تیراندازی بوشهر می انداختیم.
* بمب ها واقعی بودند؟
نه. مشقی بودند. چون تمرین بود. پیش از انقلاب اف پنج ها از بوشهر به دزفول رفتند و بوشهر شد دو گردان ۶۱ و ۶۲. گردان بودها! هم اکنون هم شاید هیچ گردانی در دنیا مثل آن موقع بوشهر نباشد. هرگردان اتاقی بزرگ و دورتادور قفسه کتاب داشت؛ با هزاران جلد کتاب. تمریناتمان خیلی عالی بود و کتاب های تخصصی مان به روز رسانی می شد و تجربه جنگ ویتنام و جنگ شش روز اعراب و اسراییل هم آمد و به منابع اضافه گردید. من در رابطه با گردان های ۷۱ و ۷۲ شیراز هم همین را می گویم. یک مقاله در یک روزنامه انگلیسی خواندم که می گفت برترین گردان های پروازی جهان هستند؛ ۷۱ و ۷۲.
* در اف چهار یا کلاً؟
نه. در هواپیمای اف چهار. سال ۱۳۵۷ انقلاب شد و وضعیت ویژه ای پیش آمد و خیلی چیزها تغییر نمود. ۳ هزار خلبان داشتیم که می توانستند مأموریت برون مرزی و راهبردی انجام دهند و دکمه بمب را فشار بدهند. خلبان تا به آن مرحله برسد ۷ سال آموزش می خواهد. زدن نیروگاه گازی، آبی و برق یا پالایشگاه و حمل و نقل و جاده ها و پل های دشمن، مأموریت های راهبردی هستند. زدن کاخ صدام یا کارخانه های تولیدی هم همچنین. ماموریتی که می رویم گردان یا تانک می زنیم تاکتیکی است. پایگاه های هوایی را هم که می زدیم، تاکتیکی بودند. راهبردی نبودند.
در طرح های قبل از شروع جنگ به ما گفته بودند عراق ۶ پایگاه دارد و هر پایگاه ما باید در روز ۵۰ فروند برای بمبارانشان بفرستد. ۶ تا ۵۰ فروند می شود ۳۰۰ فروند. یعنی بامداد جنگ باید ۳۰۰ فروند پایگاه های عراق را بمباران کنند. این کار هم باید از پنج روز تا یک هفته ادامه داشته باشد تا روی عراق پرواز ممنوع اعلام گردد و هیچ هواپیمایی نتواند از زمین بلند شوند. سوخت رسان ها و اف چهارده ها هم بروند روی آسمان عراق و کنترل را به دست بگیرند. این طرح ها را پیش شاه برده بودند که گفته بود من باور ندارم شما بتوانید ۳۰۰ فروند هواپیما را در یک روز بلند کنید بروند بمباران.
من این مسئله را به آقای خامنه ای گفتم. آن موقع سرگرد بودم. از تهران با هواپیمای c130 به بوشهر می رفتیم. خلبان مرا می شناخت. چون قدیمی اش بودم. به زور مرا برد بالا در کابین خلبان. من قبلاً هم با سه چهارنفر از افسران نیروی زمینی به خانه آقای خامنه ای رفته و قبلاً با ایشان آشنا شده بودم. در هواپیما که نشستیم پس از سلام و احوالپرسی ایشان علاقه داشت از وضع نیروی هوایی بپرسد. من هم تلاش می کردم بگویم اگر نیروی هوایی نباشد مملکت اشغال می شود و حرف هایم را زدم. آن موقع یکی از بحث ها این بود که اف چهارده ها را بفروشیم مانوری بود به اسم «نادر» که نیروی زمینی طبق طرح ابومسلم باید در آن، مناطقی را در انارک اصفهان تصرف می کرد. من در این مانور مسئولیت بمباران لیزری داشتم. از آن طرف موشک ماوریک هم به ایران آمده بود و خلبان ها باید با آن تانک می زدند. در آن مانور ۳۰۰ طیاره شکاری شامل F4 و F5 و F14 درگیر بودند. آن موقع تازه اف چهارده را گرفته بودیم. خلاصه ۳۰۰ فروند شکاری آمدند از جلوی شاه رژه رفتند. شاید نزدیک ۱۰۰ فروند هم درحال بمباران بودند. وقتی این اتفاق را دید پذیرفت و طرح ها را امضا کرد. بدین سان طرح زاگرس به ما ابلاغ گردید.
از طرف دیگر شاه انور سادات را دعوت کرد و شبیه همین مانور را در منطقه کوشک، نزدیک قم اجرا کردند. جایگاهی درست کرده بودند و همه اتفاقات و تیراندازی ها جلوی شاه و انور سادات دیده می شد. این اتفاق مثل توپ در دنیا ترکید. انور سادات رفت به اعراب گفت آقا پا روی دم ایران نگذارید!
به هر صورت وارد انقلاب شدیم. اما دیگر ۳ هزار خلبان را نداشتیم و سلسله مراتب فرماندهی هم ویران شده بود. ژنرال های بزرگ ارتش هم مثل جهانبانی و ربیعی تیرباران شدند. برخی، انگ هایی به ارتش زدند که مجاهدین و توده ای ها و فداییان خلق در آن رسوخ کرده اند. بدین سان پاکسازی ها آغاز شد که به باعث شان خانواده ها بدبخت شدند. زن و شوهر اختلاف پیدا کردند و زندگی شان زیر و رو شد.
۲۴ خرداد ۱۳۵۹ شورای عالی دفاع تشکیل شد. از یکِ یکِ ۵۸ تا ۳۱ شهریور ۵۹ که جنگ آغاز شد، ارتش عراق ۶۳۷ مورد تجاوز زمینی، دریایی و هوایی به ایران دارد. دهکده ها را بمباران و کشتارها کرده بود. ما این ها را گزارش می کردیم ولی توجه نمی شد. می گفتند «ارتش می خواهد کودتا کند. بزرگنمایی می کند که کودتا کند.» وقتی باورت اینست که ارتش می خواهد کودتا کند، بهترین کار چیست؟ اینست که ارتش ضعیف شود. من این مسئله را به آقای خامنه ای گفتم. آن موقع سرگرد بودم. از تهران با هواپیمای c130 به بوشهر می رفتیم. خلبان مرا می شناخت. چون قدیمی اش بودم. به زور مرا برد بالا در کابین خلبان. من قبلاً هم با سه چهارنفر از افسران نیروی زمینی به خانه آقای خامنه ای رفته و قبلاً با ایشان آشنا شده بودم. در هواپیما که نشستیم پس از سلام و احوالپرسی ایشان علاقه داشت از وضع نیروی هوایی بپرسد. من هم تلاش می کردم بگویم اگر نیروی هوایی نباشد مملکت اشغال می شود و حرف هایم را زدم. آن موقع یکی از بحث ها این بود که اف چهارده ها را بفروشیم. اردن با اجازه آمریکا دوبرابر قیمت از ما می خرید.
ببینید! آدم اشکش درمی آید. وقتی شورای عالی دفاع تشکیل شد، هیچ فرمانده ارتشی عضوش نبود. آقای هاشمی، غرضی، چمران بودند و دیگران و آقای خامنه ای هم نماینده امام بود در شورا.
ما قبل از شروع جنگ همه جنایت های عراق را به سازمان ملل گزارش کرده بودیم. یک دسک در وزارت خارجه داشتیم که افسرهای هوایی، دریایی و زمینی آن جا بودند. آنها گزارش داده بودند. همه می دانستند جنگ دارد آغاز می شود. خلاصه اینکه ۳ هزار خلبان شد...
* ۷۰۰ تا.
۶۹۵ نفر؛ حدود ۷۰۰ تا. نیروی هوایی هم از ۹۸ هزار نفر پرسنل آموزش دیده و آماده جنگ _ ۱۲ هزار نفر هم درحال آموزش داشتیم _ شد ۳۹ هزار نفر. نیروی زمینی هم ۶۰۰ هزار تروپ چکاننده ماشه در همه زمینه ها داشت که تبدیل شد به ۳۰۰ هزارتا. دریایی هم که بدتر. با این همه عراقی ها جرات نداشتند علناً و رسماً یک روز به تاخت بیایند و بزنند.
* شرارت های پراکنده داشتند. می زدند و در می رفتند.
البته ما هم پاسخگو بودیم. سه چهارماه پیش از جنگ، مأموریت هایی را با اف پنج داخل خاک عراق انجام می دادیم که فقط فرمانده کل قوا دستورش را می داد و فقط فرمانده پایگاه هوایی دزفول از آنها آگاه بود. حتی معاون عملیاتی نیرو و فرمانده نیرو از این مأموریت ها آگاه نبودند. شاید آگاهی جزیی داشتند ولی جزییاتش را نمی دانستند.
پیش از انقلاب، فرماندهی تاکتیکی هوایی تشکیل شد. ربیعی نخستین فرمانده اش بود و ستادش هم در شیراز بود. وقتی ربیعی فرمانده نیروی هوایی شد، می خواست فرماندهی راهبردی هوایی هم درست کند. فرماندهی تاکتیکی در ارتباط با پشتیبانی از نیروی سطحی بود. اما وقتی پس از انقلاب این فرماندهی تاکتیکی منحل شد، وظایف هم مبهم شد. آمدند گفتند مثلا پایگاه ششم، باید لشکر ۹۲ را پشتیبانی کنی. به تبریز هم همچنین گفتند که لشکر ۶۴ ارومیه را حمایت کند.
گفتند ما می خواهیم فرمانده راهبردی هوایی تشکیل بدهیم ولی کارشناس های سازمان ملل می گویند «مگر می خواهید کجا را بمباران کنید که فرماندهی راهبردی می خواهید؟ سیدنی را؟ نیویورک، پاریس یا لندن را؟ هیچ کس با شما راه نمی آید. نه یک فشنگ به شما می فروشند نه توپ و طیاره! بیایید فرماندهی دفاع راهبردی هوافضا تشکیل بدهید!» صحبتش هم پیش کشیده و اسمش با عنوان مینا مینو عنوان شد. این طور آسمان مصر تا پاکستان و اقیانوس هند در کنترل ایران قرار می گرفت؛ البته با حساب وکتاب هایی وقتی قرار بود فرماندهی راهبردی هوایی تشکیل گردد، طرحش از وزارت دفاع با نظر شاه که فرمانده کل قوا بود، آمد. من آن زمان سروان بودم. علی شمس بیگی، محمد حق شناس و محمد دانشپور هم بودند. همه سروان بودیم. ارتشبد (حسن) طوفانیان ما را به تهران احضار کرد.
* این اتفاق در ارتباط با چه سالی است؟
۵۴ و ۵۵ بود. به معاونت طرح و برنامه در تهران رفتیم. به جز طوفانیان، سرتیپ (محمود) صباحت هم بود. گفتند ما می خواهیم فرمانده راهبردی هوایی تشکیل بدهیم ولی کارشناس های سازمان ملل می گویند «مگر می خواهید کجا را بمباران کنید که فرماندهی راهبردی می خواهید؟ سیدنی را؟ نیویورک، پاریس یا لندن را؟ هیچ کس با شما راه نمی آید. نه یک فشنگ به شما می فروشند نه توپ و طیاره! بیایید فرماندهی دفاع راهبردی هوافضا تشکیل بدهید!» صحبتش هم پیش کشیده و اسمش با عنوان مینا مینو عنوان شد. این طور آسمان مصر تا پاکستان و اقیانوس هند در کنترل ایران قرار می گرفت؛ البته با حساب وکتاب هایی. گفتند کارشناس های سازمان ملل به ما گفته اند بگویید برای این فرماندهی و این پازل چه هواپیمای جاسوسی یا نوع دیگری را نیاز دارید؟ چندتا می خواهید؟ چه موشک هایی می خواهید؟ بگویید اف پانزده را برای چه می خواهید؟ این هواپیما با موشک های ASM135 می رفت ماهواره های دشمن را می زد. دشمن که بود؟ روسیه. یا صحبت از موشک های کروزی بود که فراجو و قاره پیما بودند. آنها را باید با سیستم ماهواره ای می زد. سیستم بزرگی هم به اسم پایگاه لیزری فضایی بود.
احتمالاً شنیده اید که یک سپبهد همدوره ربیعی که طی سالهای گذشته خارج زندگی می کرد...
* آذربرزین؟
... بله. گفته بود من گفتم اف پانزده بخریم ولی گفتند اف چهارده بخریم. خب ما ۸۰ فروند هواپیمای اف چهارده برای فرماندهی دفاع راهبردی هوافضا می خواستیم.
* یعنی شما چیزی که آذربرزین می گوید، رد می کنید؟
اصلاً مزخرف می گوید.
* یعنی آن چیزی که می گوید طوفانیان رفت داخل جلسه و نگذاشت فرد دیگری داخل شود و...
بله. این ها حقیقت ندارد. من سروان بودم و در این کار حضور داشتم. علاوه بر اف چهارده ها، پول ۴۰ فروند F15 را هم داده ایم.
* که هواپیماها را تحویلمان ندادند.
اف پانزده تاکتیکی نبود که بخواهد بمب زیرش بزنند و بیاید به جنگ تانک. F14 و F15 کارشان راهبردی و خیلی مهم بود.
* F16 هم خریدیم ولی...
۳۲۰ فروند اف شانزده هم برای فرماندهی تاکتیکی هوایی خریدیم.
* ولی نیامد.
نیامد که هیچ! یاشی که می دانید چیست؟
* بله. شرکت تعمیر هواپیماها را می گویید.
قرار بود تبدیل به کارخانه ساخت F16 شود. بنا بود ۹۶ اف شانزده برای مصر مونتاژ نماییم، ۹۶ تا برای مالزی. بنا بود یاشی به مرور تبدیل به کارخانه ساخت قطعات F16 شود. پس از پیروزی انقلاب این کارخانه به ترکیه و نزدیک دریای مدیترانه منتقل شد. بدین سان ترکیه سفارش های مالزی و مصر را ساخت و برای خودش را هم کنار گذاشت.
حالا آن نیروی هوایی با آن امکانات داشت کوچک می شد و به هرصورت ارتش وارد جنگ شد.
* شما در شروع جنگ در پایگاه بوشهر بودید؟
بله.
* شاهد بمباران پایگاه توسط نیروهای دشمن هم بودید؟
نفاق و دودستگی در ارتش سبب شد یک سری همافرها با یک سری از درجه دارها دعوایشان شود. در بعضی شعبه ها همافرها، افسرها را بیرون کردند و در بعضی شعبه ها هم افسرها تعدادشان بیشتر بود و همافرها را بیرون کردند. اسم مهدی دادپی را شنیده اید؟
* بله. فرمانده وقت پایگاه بوشهر.
سرهنگ بود. ایشان به من گفت «نمکی این ها را در یک سالن جمع کن بنشینیم صحبت نماییم با هم کنار بیایند. ارتش عراق پشت مرزهاست. نزدیک اند. این ها باید با هم کنار بیایند.» من هم گل و شیرینی گرفتم و یک روز ساعت ۱۰ بامداد همه را جمع کردیم. با بحث و گفتگو به راه صلاح نیامدند. علتش هم واقعاً خودخواهی و غرور بود. ساعت ۲ بعدازظهر شد. دادپی عصبانی شده بود و گفت من باید به پست فرماندهی بروم و با فرمانده نیرو صحبت کنم. من هم بدرقه اش کردم و بعد خودم سوار اتومبیل شدم. دونفر از بچه های همافر هم آمدند داخل ماشین که برویم گردان نگهداری. من فرمانده گردان بودم. در ماشین شروع کردم به گریه. یکی شان گفت «جناب سرگرد این قدر خودت را ناراحت نکن! زمان مسائل را حل می کند.» گفتم «مساله زمان نیست. ارتش عراق پشت مرزهاست. می آید پشت سرمان را می زند. زن و بچه را به اسارت می برند و بعد زن و بچه من می گویند تو توی ارتش بودی و ما را بردند! آخر این چه ننگی است؟»
در حین زدن این حرف ها بودیم که جلوی در گردان نگهداری رسیدیم. دیدم سه هواپیما دارند روی هوا، باند پایگاه را برعکس می آیند. گفتم ئه؟ یعنی چه! این ها چرا دارند برعکس می آیند؟ مگر جهت باد عوض شده؟ ئه؟ چرا این قدر فورمیشن شان باز است؟ ئه؟ چرا این قدر ارتفاع شان پایین است؟ ئه؟ چرا این طوری.... که بومب بومب بومب! صدای بمب ها بلند شددر حین زدن این حرف ها بودیم که جلوی در گردان نگهداری رسیدیم. دیدم سه هواپیما دارند روی هوا، باند پایگاه را برعکس می آیند. گفتم ئه؟ یعنی چه! این ها چرا دارند برعکس می آیند؟ مگر جهت باد عوض شده؟ ئه؟ چرا این قدر فورمیشن شان باز است؟ ئه؟ چرا این قدر ارتفاع شان پایین است؟ ئه؟ چرا این طوری.... که بومب بومب بومب! صدای بمب ها بلند شد. یکی شان هم تانک اضافه بنزینش را رها کرد که خورد به تعمیرگاه ما؛ نزدیک همان جایی که ایستاده بودیم. و جنگ شروع شد. ساعت ۲ و ۱۰ دقیقه ظهر. همه هدف هایشان یعنی پایگاه های ما را طوری زدند که ساعت ۲ و وقت رفتن پرسنل از پایگاه باشد. برای اینکه پرسنل سر کارشان نباشند.
دشمن ۱۵ نقطه را زد. البته بمب ها را اغلب در بیابان ها زدند و فرار کردند. چون با بچه های ما همدوره بودند و نیروی هوایی ایران را می شناختند. اما یک هواپیمای توپولف آمد مهرآباد را بمباران کرد که رمپ را زد و...
* آن بویینگ ۷۴۷ صدمه دید.
یک C130 هم صدمه دید. ولی پایگاه های دزفول، شاهرخی و بوشهر هم با خسارت هایی همراه بودند.
* صحبت روز اول جنگ است. برسیم به پایگاه بوشهر و منوچهر محققی. البته یک نکته به نظرم رسید. اول فکر می کردم شما و محققی همدوره باشید ولی بعداً در تماس تلفنی گفتید معلم و قدیمی ترِ او بوده اید.
ایشان از نظر درجه از من قدیمی تر بود اما من معلم تاکتیکی اش بودم. برای چک آوت مأموریت های تاکتیکی معلم اش بودم و طراحی آموزشش هم با من بود. ولی از من ارشدتر بود.
* چون در آن عکس (پایگاه شیراز) در ردیف اول پیش آقای صمدی ایستاده.
ستوان یک بود که برای کابین عقب آمد پایگاه شیراز.
* و دوستی تان تا بوشهر ادامه پیدا کرد که شما فرمانده گردان نگهداری بودید.
نه. من فرمانده گردان بودم ولی منوچهر محققی در گردان نبود.
* به خاطر آن مشکلاتی که برایش پیش آمده بود؟
گمان می کنم بله.
* در جریان اذیت ها و بی مهری هایی که در حقش شد بودید؟
نه.
* چون دوبار اذیت شد. یکی زمان شروع جنگ بود و یکی هم بعد از جنگ. اگر جزییاتش را می دانید از شما بشنویم!
جزییاتش را که نمی دانم اما ما دو گردان اف فور D داشتیم که هردو به مهرآباد منتقل شدند. من رئیس یکنواختی بودم و به من اجازه ندادند به مهرآباد منتقل شوم. بدین سان در بوشهر ماندگار شدم. اف فور E آمد بوشهر. اگر من هم اگر با این گردان ها به مهرآباد رفته بودم، حتما در جریان کودتای نقاب، دستگیر می شدم. شنیدم داستان زیر سر روس ها بوده تا گردان ها را تضعیف کنند.
* از نظر شما تحلیل درست ماجرای کودتا چیست؟ اینکه روس ها بعنوان بالادستی های حزب سوسیالیستی بعث عراق، می خواستند نیروی هوایی را قبل از شروع جنگ ضعیف کنند؟
بله. داستانش را می گویم. بچه های گردان اف فور D را گرفتند؛ منوچهر محققی، ابوالفضل مهدیار و خیلی ها را. تعدادی هم اعدام شدند. جنگ که شد برخی از این ها گفتند آقا ما خلبانیم و برای چنین روزی آموزش دیده ایم. بگذارید بیاییم پرواز. من دراین زمینه به کوتاهی فکوری باور دارم. به نظرم او کوتاهی کرد.
* برای آزادی خلبان ها؟
بله. چه کسانی این ها را به کودتا متهم کرده بودند؟ حفاظتی های خود نیروی هوایی! یک استراتژی راه انداخته بودند برای از بین بردن نیروی هوایی که به این و آن برچسب مجاهد خلق بزنند.
بعد از فکوری، معینی پور آمد. ایشان ۱۵ سال از نیروی هوایی بیرون بود. ستوان دو و خلبان که بود، از آمریکا برگشت. او با یک خلبان تاپ به اسم جهانبینی هنگام فرود سانحه می دهد. یعنی به خاطر اشتباه معینی پور جهانبینی کشته شد. خاتم وینگ پروازی اش را گرفت و او را فرستاد پدافند. معینی پور هم رفت آمریکا دوره پدافند دید و برگشت. بعد درخواست بازنشستگی کرد و از نیرو رفت بیرون.
* قبل از جنگ؟
بله؛ زمان پادشاهی و اعلی حضرت و این ها. معینی پور آدم مومنی بود. ایشان پس از انقلاب در بسیج مسجد جامع نارمک بود. وقتی امام گفت رفته ها می توانند به نیروی هوایی برگردند، او هم برگشت و وارد بخش حفاظت شد. بعد جانشین فکوری شد. او فکوری را متهم می کرد که به مجاهدین خلق میدان می دهد. روی همین اساس آغاز به تصفیه کرد. خیلی ها را این طور و برپایه اتهامات واهی تصفیه کردند.
* این خط زدن ها به منوچهر محققی هم رسید؟
بله. بهرحال خیلی ها اگرچه مشکلی نداشتند، اخراج یا تصفیه شدند. مرا هم از بوشهر به تهران منتقل کردند. بعد گفتند فرمانده پایگاه امیدیه شوم که قبول نکردم.
* چرا؟
چون در این حد نبودم. درجه ام سرگرد و نزدیک سرهنگ دویی ام بود. در جلسه ای هم که به شکلی احضارم کردند، بعضی از آقایان گفتند تو با انقلاب مشکل داری! گفتم من هیچ مشکلی با انقلاب ندارم. با شما مشکل دارم! سرآن ماجراها خیلی فشار روحی روانی به من وارد شد. سی و دوسه ساله بودم ولی بیرون جلسه نشستم و گریه کردم. حسابش را بکنید زن و بچه آدم روی هوا و آواره باشند، خودمان هم سر هر مأموریت جنگی نگران سلامتی خود و وینگمن مان باشیم! خلاصه شرایط روحی خوبی نداشتم که بهرام هوشیار به فریادم رسید. معاون عملیات نیروی هوایی شده بود. گفت «برو دفتر ویژه، طرح عملیات کربلای ۱ آمده. برو پیوست هوایی آنرا بنویس!»
* کربلای ۱ یعنی...
گفتند تو با انقلاب مشکل داری! گفتم من هیچ مشکلی با انقلاب ندارم. با شما مشکل دارم! سرآن ماجراها خیلی فشار روحی روانی به من وارد شد. سی و دوسه ساله بودم ولی بیرون جلسه نشستم و گریه کردم. حسابش را بکنید زن و بچه آدم روی هوا و آواره باشند، خودمان هم سر هر مأموریت جنگی نگران سلامتی خود و وینگمن مان باشیم! خلاصه شرایط روحی خوبی نداشتم که بهرام هوشیار به فریادم رسید طریق القدس. می دانست من پیوست هوایی عملیات ثامن الائمه را _ که اسمش پاکسازی شرق کارون بود _ در بوشهر نوشته ام. آن موقع ستاد تاکتیکی منحل شده بود و پایگاه بوشهر باید از لشکر ۷۷ پشتیبانی می کرد. بنا بود محاکمه و اخراج شوم ولی دیگر نفهمیدم چه شد. هوشیار رفته بود در جلسه گفته بود «بابا این نمکی تا هم اکنون پنجاه شصت سورتی پرواز جنگی انجام داده است! چه طور این کارها را می کنید؟» پس از یک ماه هم درجه سرهنگ دویی ام آمد.
بعد قرارگاه کربلا تشکیل شد و من با هوشیار کارم را ادامه دادم. یک انبار لاستیک در تیپ ۲ بود که قبلاً برای عملیات ثامن الائمه درآن با ظهیرنژاد صحبت کرده بودم. آن جا شده بود قرارگاه کربلا. بدین سان طرح کربلای ۱ (طریق القدس)، کربلای ۲ (فتح المبین)، کربلای ۳ (بیت المقدس) و کربلای ۴ (رمضان) را نوشتم. بعدش دیگر کربلا نبود چون کار را به قرارگاه نجف سپردند و سپاه سکان دار کار شد. طرح رمضان، مسلم بن عقیل، محرم...
* خبیر...
و بعد والفجر مقدماتی تا والفجر ۷ را من نوشتم. ۸ و ۹ را نه.
* رمضان را شما نوشتید؟
بله.
* چون صحبتی به نقل از شما هست که گفته اید زدن دژهای مثلثی دشمن کار نیروی هوایی بود ولی به حرف ما گوش ندادند. درست است؟
بله. رمضان را هم من نوشتم.
* ولی به آن عمل نشد؟
بله. ما عکس برداری هوایی کرده و مواضع دشمن و همین دژها را شناسایی کرده بودیم. من طرح ها را نوشته و به سمع و نظر هوشیار رسانده بودم. چون او استاد و فرمانده من بود و باید تایید می کرد.
* یک انتقاد نقل شده از شما به معینی پور، در ارتباط با عملیات بغداد است که محمود اسکندری و عباس دوران رفتند. گفته می شود شما بعنوان یک استراتژیست گفته اید حداقل ۴ فانتوم یا ۱۲ فروند برای آن مأموریت لازم بوده ولی نظر معینی پور این بوده که باید ۲ فروند برود و در نهایت هم آن صورت گرفت.
نه. این طور نیست.
* این را شما نگفته اید؟
اصلاً! ما دو فروند را طراحی کردیم؛ من و هوشیار. فرمانده پایگاه سوم که محمود خضرایی و از شاگردان من بود، کردش ۳ فروند که روی باند یکی از آنها ابورت کرد.
* آقای (اکبر) توانگریان ابورت کرد.
بله و دو فروندی رفتند. یک مأموریت راهبردی خیلی ساده بود. پیچیده نبود. باید پالایشگاه الدوره را بمباران می کردند تا دود سوخت فسیلی بالا بیاید و...
عباس گفت «اگر ما را بزنند من نمی پرم بیرون! پایم پلاتین دارد.» کشیدمش کنار و گفتم «این حرف را چرا این جا جلوی بچه ها می زنی؟ روحیه بچه ها را می آوری پایین بگو تا آخرین قطره خونم مقاومت می کنم!» این حرف را تنهایی به او زدم چون نمی خواستم اعتماد کابین عقبش سلب بشود * خبرنگاران خارجی در بغداد ببینند.
حالا این قدر به این ماجرا شاخ و برگ داده اند که بیا و ببین! مأموریت بسیار خوبی بود و متاسفانه عباس دوران اشتباه کرد. لیدر محمود اسکندری بود و عباس دوران لیدری را از او می گیرد. نه روی زمین، روی هوا.
* لیدر پرواز روی زمین دوران بوده است. بعد چون INS اش خراب بوده، در بخشی از پرواز اسکندری لیدر می شود و بعد دوران باردیگر لیدری را پس می گیرد.
INS شرط مهم نیست. خلبان باید چشمش کار بکند. اگر INS هم نداشته باشد، باید روی زمین با نقشه مسیر را حفظ باشد. این مسئله نقطه ضعف مهمی برای نیروی هوایی است که INS لیدر از کار بیافتاد و وینگمن بایستد. بهرحال دوران به خاطر اشتباهات می رود در تیررس پدافند دشمن. او هم گفته بود بیرون نمی پرد. در نتیجه کابین عقبش پرید و اسیر شد، ولی خودش خورد زمین.
* شما می گویید مأموریت خوبی بود. پس توقع داشته اید ۵۰ درصد کیل باشد و از دو فروندی که می روند یکی بخورد.
که گفته؟
* یعنی توقع داشتید هر دو برگردند؟
بله که توقع داشتیم! لیدر دسته خیلی مهم می باشد. شعور و سوادش خیلی مهم می باشد. شعور با خرد فرق می کند. شعور یعنی آینده نگری. لیدر دسته باید بداند ضدهوایی یک شعاع خاص را می زند. گاهی ضدهوایی ها با هم اُورلَب می کنند. باید از شعاعی بروی که با این ها برخورد نداشته باشی. می آیی این طرف تر می بینی موشک است. موشک ها معمولا ۱۳ تا ۱۵ کیلومتر را می زدند. نمی خواهی که خودکشی کنی! باید طوری عبور کنی که نه با گلوله ضدهوایی برخورد کنی نه موشک! باید آینده نگر باشی. عباس دوران مأیوس بود. می گوید اگر مرا بزنند نمی پرم بیرون. اصلاً چرا تو را بزنند؟
* نقلی شنیده ام که دوران از مدیریت های نادرست و تغییر فرمانده ها گلایه داشته و فشار مأموریت های جنگی هم طوری بوده که مأیوس بوده و نمی خواسته برگرده!
داخل پایش پلاتین داشت. سر بریفینگ با من حرف زد. من لیدر بودم و عباس وینگمن؛ دو کابین عقبمان هم حضور داشتند.
* در پایگاه بوشهر؟
بله. من گفتم «ماموریت این طور است و آن طور. مطمئن باشید با من باشید یک گلوله هم به شما نمی خورد!» می خواستم روحیه شان را بیاورم بالا. البته واقعاً هم همچنین بود. جایی که من می رفتم امکان نداشت بخوریم و نخوردیم. عباس گفت «اگر ما را بزنند من نمی پرم بیرون! پایم پلاتین دارد.» کشیدمش کنار و گفتم «این حرف را چرا این جا جلوی بچه ها می زنی؟ روحیه بچه ها را می آوری پایین بگو تا آخرین قطره خونم مقاومت می کنم!» این حرف را تنهایی به او زدم چون نمی خواستم اعتماد کابین عقبش سلب بشود.
در هرصورت کسانی در آن سال ها به ما بد کردند. ناحق کردند. اما خدا و حساب کتابی در کار است. با چشم خودم دیدم کسانی که بدی کردند، بد دیدند.
* به منوچهر محققی برگردیم.
بله. منوچهر محققی.
* فقط قبلش یک سوال! جنگ که آغاز شد درجه شما بالا بود. سرگرد بودید نه؟
بله.
* با اینحال پرواز جنگی رفتید؟
پنجاه روز اول، ۵۰ سورتی پرواز جنگی داشتم. بنی صدر روز پنجاهم جنگ آمد بوشهر و گفت کسانی که در طول این مدت ۵۰ سورتی داشته اند معرفی کنید تا از آنها تقدیر نماییم. روی همین اساس یک ساعت رولکس جایزه داد که آنرا به نوه ام یادگاری داده ام.
* کارتان خطرناک بوده. بالاخره درجه بالا و فرمانده بوده اید. باید جوان ترها را تربیت می کردید.
نه. فقط می جنگیدم و به گردان پروازی کاری نداشتم. فرمانده گردان نگهداری بودم و باید هواپیماها را آماده می کردم. در عین حال هر روز پرواز می کردم.
آن پروازی که با عباس دوران رفتیم، پرواز راهبردی بود. یک مجتمع در ۴۵ مایلی جنوب غرب بصره است هم پالایشگاه دارد، هم ذوب آهن و هم پتروشیمی. که هرسه را بمباران کردم.
* در یک سورتی یا مأموریت های مختلف؟
نه، با فاصله زمانی. پالایشگاه را با عباس دوران رفتیم زدیم.
* محققی هم بود؟
با محققی دو پرواز داشتم. در بالم بود و با هم گردان ۲۰ از لشکر ۵ را زدیم. پرواز دیگر هم یا قرارگاه لشکر ۳ بود یا یک گردان تانک.
* شما پرواز لو پس و کف زمین محققی را دیده بودید؟
همه خلبان ها همچنین بودند. باید در ارتفاع پست پرواز می کردیم. بله منوچهر در بال من کف زمین پرواز می کرد.
* درجه او چه بود؟
سرگرد بود.
* و هر دو کابین جلو بودید و کابین عقب می بردید.
بله.
* در جریان مأموریت زدن تلمبه خانه عین الضالع بودید که محققی رفت؟
نه. آن موقع از بوشهر رفته بود. این مأموریت را یا از تهران رفته یا از همدان.
* یک خصوصیت پایگاه بوشهر اینست که خلبان هایش شبهای اول جنگ را در شلتر می خوابیدند.
بله.
* برایم تعریف کرده اند که محققی با وجود بدی هایی که قبل از جنگ نسبت به او شده بود، روحیه پایگاه ششم بود.
او فارغ التحصیل دانشکده افسری بود. دانشکده افسری، «افسر» تربیت می کند. اگر ۱۰۰ نفر از فارغ التحصیلان دانشگاه افسری، وارد نیروی هوایی می شدند ۹۰ نفرشان از فرماندهان بزرگ و برتر می شدند. روحیه منوچهر خیلی عالی بود. نمی توانم بچه های دانشکده افسری را درست توصیف کنم چون خودم در دانشکده خلبانی بودم. ولی دانشکده افسری میهن پرست تربیت و همه موارد را در تربیت فرد لحاظ می کند.
* محققی هم خیلی وطن پرست بود.
فوق العاده فهمیده، باهوش، زمان سنج. بسیار افسر خوبی بود.
برای طراح آن مأموریت متاسفم. چون برای او تاپ کاور در نظر نگرفته بود. تا رادار به وی خاطرنشان کرد هواپیما پشت سرت است، همه موشک ها را رها کرد و سبک شد تا سرعت بگیرد و فرار کند. وقتی برگشت، جلوی خلبان ها با او دعوای مفصلی کردم. گفتم مرد حسابی مگر چه قدر وزن داشت که ۶ موشک را رها کردی؟ حالا گیرم درگیر می شدی. یک میگ در ۱۰ یا ۲۰ مایلی ات بود. روی افتربرنر می گذاشتی و به گردت نمی رسیدند. * در جریان جزئیات مشکلات پس از جنگش هستید؟
نه ولی می دانم پسرش را از دانشگاه اخراج کردند و به خانواده و همسرش خیلی سخت گذشت. می خواستند جاسوس بتراشند.
* سالهای پایانی عمرش هم خیلی اذیت شد. ستون فقراتش و...
بله. چندین عمل جراحی داشت. بگذارید یک داستان از عملیات مروارید برایتان تعریف کنم. در عملیات مروارید ۶ موشک ماوریک زیر هواپیمایش بستند.
* که ناوچه اوزا بزند؟
بله. اوزا و هر شناوری که روی آب بود. رفت پرواز و روی هوا بود که گفتند یک میگ ۲۳ یا ۲۱ پشت سرت است! من برای طراح آن مأموریت متاسفم. چون برای او تاپ کاور در نظر نگرفته بود. تا رادار به وی خاطرنشان کرد هواپیما پشت سرت است، همه موشک ها را رها کرد و سبک شد تا سرعت بگیرد و فرار کند. وقتی برگشت، جلوی خلبان ها با او دعوای مفصلی کردم. گفتم مرد حسابی مگر چه قدر وزن داشت که ۶ موشک را رها کردی؟ حالا گیرم درگیر می شدی. یک میگ در ۱۰ یا ۲۰ مایلی ات بود. روی افتربرنر می گذاشتی و به گردت نمی رسیدند. نمی توانستند تو را بگیرند. کاری که او کرده بود، به اصطلاح رها کردن تِر (TER) است. مخفف triple ejector rack.
* او چه می گفت؟
می گفت من خلبانم. تشخیص با من بوده و می دانم چه موقعی رها کنم. حرف هایش موجه نبود. حدود ۴۰ سال از این ماجرا گذشت. یک روز در ضیافتی دعوت بودیم که همه خلبان ها دور هم جمع بودند. در دوران دانشکده یک فرمانده گردان به اسم سپهروند داشتیم که او هم در این نشست حاضر بود. سر یک میز با سه چهارنفر از بچه ها نشسته بودیم و صحبت می کردیم که دیدم کسی از پشت دست انداخت گردنم و صورتم را بوسید. محققی بود که گفت آقای نمکی ما یک یا دو تِر به شما بدهکاریم ها! صورتش را بوسیدم.
* در انتها صحبت یک جمع بندی در رابطه با منوچهر محققی داشته باشیم!
یکی از بهترین افسرانی بود که دیده ام. او این باور من را صد برابر کرد که افسران فارغ التحصیل دانشکده افسری بسیار دانا و با تجربه و ارتشی بیرون می آیند. آن نفر دوم که اسمش را یادم رفته بود، صانعی فرد بود. سابقه نداشت ستوان یک به گردان پرواز بیاید. ولی محققی و صانعی فرد با درجه ستوان یکی به کابین عقب آمدند. یعنی از کابین جلوها ارشدتر بودند.
منبع: پرسی بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب