زال مطرح كرد؛
نام بر مدار مزار از روایت های مردمی گرفته شد
به گزارش پرسی بلاگ، نویسنده کتاب بر مدار مزار اظهار داشت: هر کس دیگری هم این کتاب و خاطرات را می خواند، این اسم به ذهنش می رسید. این که مزار حاج قاسم، نقطه ای بود که از کل کشور که همه خودرا به آنجا می رساندند.
به گزارش پرسی بلاگ به نقل از مهر، آئین رونمایی کتاب «بر مدار مزار» با حضور فروغ زال نویسنده کتاب، سیده فاطمه مطهری مدیر نشر مکتب حاج قاسم، صابر جعفری استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و سمیه جمالی مجری کارشناس در کتابفروشی به نشر (تهران) اجرا شد.
در ابتدای این جلسه، سیده فاطمه مطهری؛ مدیر انتشارات بنیاد مکتب حاج قاسم با تقدیر از انتشارات راه یار اظهار داشت: این انتشارات با جمع آوری خاطرات مردمی از شهادت حاج قاسم سلیمانی کار بسیار بزرگی انجام داده است تعدادی از این عناوین درباره ی مردم استان هایی است که مراسم خاکسپاری حاج قاسم در آن شهرها برگزار شده است و برخی هم شهرهای دیگر که این اتفاق در آنجا رخ نداده.
وی اضافه کرد: خیلی برای من جالب بود که بطورمثال در استان چهارمحال و بختیاری که نه در خود استان، مراسم خاکسپاری انجام شده و نه در استانهای اطرافش استانی بوده که مراسم آنجا باشد، ولی در کتاب مربوط به خاطرات این استان، خاطراتی را می بینیم که مردم خودشان را به تشییع رساندند و یا برنامه هایی که برای شهادت حاج قاسم گرفته بودند. به همان اندازه که ثبت این خاطرات برای الان ما مفید هست، بطور قطع برای آیندگان هم مفید خواهد بود. این کار، همان لزوم روایتی هست که مقام معظم رهبری چند بار در حوادث مختلف تاکید کرده اند. یک دفعه هم درباره ی اهمیت این مسئله، این طور گفتند که «جای جلاد و شهید عوض نشود» ثبت این خاطرات مردمی، در همین راه است که برای آیندگان ما بماند و بدانند که چه اتفاقی و چه مسئله بزرگی در سال ۹۸ صورت گرفت.
مطهری در ادامه درباره ی اهمیت خاطرات مربوط به مردم کرمان اظهار داشت: این بزرگواران برای جمع آوری خاطرات مردم، در مزار حاج قاسم در گلزار شهدای کرمان حضور داشتند و خاطرات مردمی را که به گلزار مراجعه می کردند، گردآوری می کردند. اگر کتاب را مطالعه بکنید می بینید که برخی از زوار، نصفه شب آمدند یا یک ساعت خاص یعنی اصلاً زمان معینی هم برای این کار نداشته و همانطور که در مقدمه کتاب هم آمده، حضور مردم بر سر مزار حاج قاسم، یک حضور مداوم هست.
وی با اشاره به تصاویر کتاب اضافه کرد: این عکسهایی که کنار روایت ها آمده است، موجب می شود که مخاطب خودش را در آن فضا تصور کند. مخصوصاً برای من و امثال من که هنوز سر مزار حاج قاسم نرفته ایم و آن فضا را درک نکرده ایم.
مطهری ضمن اشاره به قسمتی از خاطرات اظهار داشت: یکی از این روایت ها درباره ی آقایی بود که از شهرهای شمالی بودند که موقع شهادت حاج قاسم ایشان شیراز بودند و بعد خودشان را برای تشییع به کرمان می رساند، ولی متوجه می شود که تشییع، چند روز دیگر هست، برمی گردد شهر خودش و باردیگر در زمان تشییع، خودش را به کرمان می رساند، با خواندن این روایت ها متوجه می شویم که حاج قاسم چه شخصیتی بوده است که این قدر جذبه داشته. برای من خیلی جالب هست که حاج قاسم را شاید تا ۵ سال قبل تر از این ماجراها، خیلی ها نمی شناختند، در جریان جنگ سوریه بود که ایشان را شناختند، همان سال ها بود که یکی از یا نشریات خارجی درباره ی حاج قاسم مطلبی نوشته بود. فکر کنم آن موقع، اگر از ۹۰ درصد ایرانیها می پرسیدید، اصلاً نمی دانستند قاسم سلیمانی کیست، این که در طول این مدت، چه اتفاقی افتاد که حاج قاسم این قدر برای مردم مهم شد، همیشه برای من یک چیز عجیب بوده است.
مدیر نشر مکتب حاج قاسم ددرباره آثار منتشرشده درباره ی حاج قاسم و تأثیر منفی عجله ناشران در انتشار این کتاب ها اظهار داشت: در این سه سال ۷۵۰ عنوان کتاب در درباره ی حاج قاسم سلیمانی توسط ناشران مختلف انتشار یافته است. یک سری از آنها این مسئله درباره ی شان صدق می کند و این را باید از ناشر پرسید و البته بسیاری از این کتاب ها هم قوت بالایی دارند؛ ما خیلی خوشحال هستیم که علاوه بر نشر مکتب حاج قاسم، ناشران دیگر هم در این زمینه فعال می باشند، نمی توانم بگویم حق موضوع ادا می شود چونکه واقعاً هرچه جلوتر می رویم بیشتر متوجه می شویم چقدر شخصیت حاج قاسم عظیم بوده و تلاش می نماییم که قسمتی از زندگی و شخصیت ایشان را ثبت و به مردم معرفی نماییم.
نمونه ای از هویت خاص ایرانی ها
صابر جعفری، استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در سخنانی در این مراسم گفت: اگر بخواهم از نظر جامعه شناسی به این کتاب بپردازم، جای گپ وگفت بسیاری است ولی من درحقیقت دو محور را برای گفت و گو انتخاب نموده ام. البته قبل از ورود به کتاب، یک بحثی هست راجع به پیشگفتار ناشر که بسیار پیش گفتار عالمانه ای است که در آن، راجع به تیپ شدن آدم ها بحث شده که این مسئله را نتیجه ی بی توجهی به حاشیه ها می داند. اشاره شده است که این کتاب و این ژانر و کارهایی ازاین دست، تلاشی هستند برای اینکه بتوانند تفاوت های هویتی ما ایرانیها را با دیگر ملت ها بتوانند نشان بدهند چونکه اگر جزییات گفته نشوند، برجستگی ها و تمایزها از بین می روند.
وی اضافه کرد: توجه به سرشت متفاوت ملت ها از دیرباز محل درنگ جامعه شناسان بزرگی بوده است که خواستگاه و تبار شرقی و غربی دارد؛ این پرسش که سرشت یک ملت مثل آلمان و تمایز آنچه چیزی است، دل مشغولی خیلی از متفکرین بوده و جایی که می توانستند این تفاوت را پیدا کنند، درحقیقت تاریخ بوده است. پرسش آنها این بود که چگونه می شود امر منحصربه فرد را صورت بندی کرد و فردیت آنرا از آن نگرفت. پرسشی که از دید متافیزیسین ها و فلاسفه، چیزی شبیه به تمنای محال است که بخواهیم روایت نماییم، صورت بندی مفهومی نماییم واقعیتی را و به رغم آن، فردیت و منحصربه فردی آنرا از دست ندهیم. خیلی از فلاسفه راجع به این مسئله درنگ و اندیشه کردند و دست آخر آن مفر و بزنگاهی که بتوانند به این تمنای محال پاسخ بدهند را جایی جز زیبایی شناسی پیدا نکردند. رفتن سراغ به خاصیت های منحصربه فرد جامعه ی ایرانی در کوچه پس کوچه های تاریخ، راهی جز زیبایی شناسی و ژانر ادبی، چه در فرم نوشته، برداشت های داستانی یا در صورت نقاشی یا سایر فرم های ادبی و زیبایی شناسی نمی تواند داشته باشد.
گسستنِ عهدِ پدری و ایجاد «عهدِ انقلاب»
این استاد دانشگاه اظهار داشت: ماه ها بود که درگیر یک پژوهشی راجع به تاریخ ایران بودم و در آن پژوهش در کنار همکارانم داشتیم سه قشر متفاوت جامعه ایرانی را خصوصاً از جنبه ی مؤلفه های دینی مورد کندوکاو قرار می دادیم. در دهه منتهی به انقلاب اسلامی درصدد یافتن سرشت متفاوت این جامعه ای که انقلاب از دلِ آن سر برآورد، می کاود. روایت ها مثل همین روایت هایی که در این کتاب شاهد آن هستیم این قدر متکثر بودند که تن بصورت بندی مفهومی نمی دادند، یعنی از نظر یک جامعه شناس که غایت او رسیدن به یک صورت بندی نظری و تجمیع روایت ها در غالب یک پیکره ی واحد است، این روایت ها آن قدر متشتت و متنوع بودند که حدودا داشت قرین با ناامیدی می شد؛ تا اینکه یک سرنخ خیلی عجیب وغریبی در این پژوهش توجه بنده را به خودش جلب کرد که با همکاران پژوهشی در بین گذاشتیم و باردیگر این روایت ها را از این منظر مورد بازخوانی قرار دادیم.
وی اضافه کرد: این سرنخ، این بود که در دل تمامی تنوع هایی که وجود داشت، یک امر واحد به طرز عجیب وغریبی، خودنمایی می کرد آن هم این بود که جامعه ایرانی، حتی در دوره ی پادشاهی پهلوی هم، یک درون مایه ی اخلاقی بسیار جدی را داشت دنبال می کرد. ما اسم این درون مایه اخلاقی را گذاشته ایم «عهدِ پدر»، مراد از عهد پدر برخلاف نظریه های متعارف شرق شناسانه ای که جوامع شرقی را پاتریمونیال یا استثمارشده توسط پدر معرفی می کنند؛ حاکی از یک نوع پیمان مودتی بود بین پدر و فرزندان خودش، بین پدر و خانواده ای که به تعبیری بر آن حکم فرمایی می کند در این رابطه و نسبت اتفاقاً این عهد و پیمان نه فقط محدودکننده نبود اتفاقاً امکان بخش بود، به شدت آزادی بخش بود، به شدت توانمند می کرد.
رسیدن از مشروب خوری به شیفتگی امام خمینی
جعفری اضافه کرد: همین زمان ها بود که برای رونمایی از این کتاب، بنده را دعوت نمودند که به سبب اشتغال بسیار زیاد، بار اول خواستم دوستان را منصرف کنم اما همان شب اول که شروع کردم به مطالعه کتاب، به سبب همین دل مشغولی نظری که برای من وجود داشت، استقبال کردم از اینکه در رونمایی کتاب شرکت کنم. برای اینکه بگویم که چه چیزی در این کتاب توجه من را جلب کرده، می خواهم آن روایت آغازین خودم را تکمیل کنم؛ کاری که انقلاب اسلامی کرد درحقیقت گسستنِ عهدِ پدری و ایجاد یک عهدِ جدیدی بود که اسم آنرا من گذاشته ام «عهد ِانقلاب».
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش اشاره کرد: پدری که در دلِ مدرنیزاسیون دوره ی پهلوی می تواند هر رنگی به خودش بگیرد و خانواده ی خودش را هم به رنگ خودش دربیاورد از بی مبالاتی نسبت به مصرف مشروبات الکلی و… تا شیفتگی و حب نسبت به امام خمینی می رسد و اینها از قِبَل پدر است که به خانواده انتقال پیدا می کند. امثال حاج قاسم می توانند پشتوانه ای برای زیستن در جامعه مدرن باشند
وی اضافه کرد: این پدری که هر رنگی می تواند به خودش بگیرد نمی تواند به تنهایی مسئولیت اخلاقی جامعه ای با پشتوانه ی تاریخی مثل جامعه ی ایران را بر عهده بگیرد. انقلاب و عهدی که داشت نوید می داد روایتی از اسلام مکتبی بود که حتی پدر را هم زیر سایه ی خودش می گرفت و می توانست مسئولیت اخلاقیِ این جامعه را بر عهده بگیرد؛ این عهدِ انقلاب بود. متفکری به نام «آدورنو» وجود دارد که می گوید «سرشت جوامع مدرن اصلاً تجربه ی جهانِ این پدر است» یعنی جوامع مدرن، جوامعی هستند که هر نوع اقتداری از سنخ اقتدار پدر بر خانواده ی خودش، سست می شود و این جوامع و آن نحوه از آزادی ای که در این جوامع ما شاهد آن هستیم آزادی از سنخ آزادی بی پدر هست. به نظر من انقلاب، امام و موهبتی که بدین واسطه به جامعه ی ایران عرضه می شد، جایگزینی عهدِ انقلاب راسخ با عهدِ پدری بود که می توانست هر رنگی به خودش بگیرد.
جعفری اظهار داشت: حدودا در همه ی روایت ها شاهد جملات یا اظهارنظرها یا تجاربی ازاین دست هستیم: «بی بابا شدیم»، «ایران یک پدر از دست داد»، «بابا قاسم، تو پدری کن برای من» یا وصیت نامه حاج قاسم که خودش دارد ترک می کند و ما را دارد وصیت می کند به اینکه سایه ی پدریِ یکدیگر را از دست ندهیم، وقتی که می رویم در خیمه گاه گلزار شهدای کرمان حسِ خانه ی پدری داریم، یا روایتی که با نام خانه ی پدری شدن مزار حاج قاسم برای زوار مطرح شده «او را مانند پدرمان دوست داشتیم، مزار حاج قاسم خانه ی پدریمان شده بود» و الی ماشاءالله از این دست روایت ها، در وضعیت مدرن یا جهانِ مدرنی که متفکرین کلاسیک آن تجربه ی یک چنین جهانی را به مثابه سست شدن هر آنچه که سخت و استوار بوده، معرفی می کنند بطورمثال فرانسیس بی کن یا مارکس می گویند که مدرنیته یعنی تجربه کردن جهانی که هر آنچه که دشوار است و استوار، دود می شود و به هوا می رود؛ یا به قول «آدورنو»، هر نوع اقتداری سست می شود و به تعابیر دیگری هیچ نوع اخلاق دیگری جز اخلاق لیبرال، نمی تواند پشتوانه ای در یک چنین جهانی داشته باشد، سایبان انقلاب اسلامی و کسانی که در دامان این انقلاب پرورده شده اند مثل حاج قاسم که می توانند مسئولیت پدری ِیک جامعه ای را بر عهده بگیرند، می توانند پشتوانه ای برای اخلاقی زیستن یک جامعه در دلِ یک چنین تمدنی باشند یکی از مهم ترین پیام هایی است که ثبت و ضبط این صنف از تجارب می تواند به ما ارزانی کند.
عنوان کتاب، برگرفته از روایت هاست
فروغ زال، نویسنده کتاب «بر مدار مزار» نیز در ادامه اظهار داشت: همکاری بنده برای نگارش این کتاب، به ماجرای دو کتاب قبلی ام یعنی «محمدسرور» و «جهاد در قرنطینه» که با همراهی آقای علیرضا اشرفی نسب که ارزیابی کارها برعهده ایشان بود، مربوط می شود و این کتاب «بر مدار مزار» را مدیون زحمات ایشان و آقای علیرضا جلینی هم هستم. آقای اشرفی نسب تماس گرفتند و از گلزار شهدای کرمان و زوار مزار حاج قاسم گفتند. من آن موقع، با دوستانم مزار حاج قاسم رفته بودم ولی فکر نمی کردم چنین ماجرایی در کار باشد.
وی با اشاره به مصاحبه های انجام شده با زوار مزار حاج قاسم توسط پژوهشگران کتاب اضافه کرد: وقتی که من این روایت ها را خواندم متوجه وجه تمایزی شدم که موجب شد که بامداد زود خودم را به مزار حاج قاسم برسانم و مطالعاتی داشته باشم. خیلی متعجب شدم، با وجود شرایط سختی که در کتاب هم گفته شده، قرار شد با همکاری آقای اشرفی نسب و پژوهشگران کار را به عهده بگیریم و در مدت کمی که داشتیم، تحویل بدهیم.
زال اظهار داشت: این روایت ها برای همان دو، سه روز شهریور ۱۴۰۱ است پژوهشگران کتاب در گلزار شهدای کرمان بوده اند، یعنی روایت ها برای روزهای اول شهادت حاج قاسم نیست، ولی بعضی خاطرات، مربوط به افرادی هست که از ایام شهادت روایت داشتند. برخی کرمانی ها هم خاطراتی از کودکی حاج قاسم دارند و یا این که بطورمثال همسرشان، همکار حاج قاسم بوده و یا روابط فامیلی داشتند. ارتباطی که من با راویان کتاب گرفتم، هنوز هم ادامه دارد، بطورمثال مناسبت های مختلف، برای من عکس می فرستند سر مزار حاج قاسم به یادتان هستیم.
این نویسنده افزود: نخستین بار که مصاحبه ها را خواندم، همانجا ۱۱ اسم پیشنهادی ام را برای کتاب نوشتم. برای خودم خیلی عجیب بود چونکه بطورمثال برای کتاب قبلی، خیلی فکر کردم تا عنوان مناسبی برای کتاب پیدا کنم. اینها همه برگرفته از روایت ها بود این طور نبود که خودم عنوان کتاب را انتخاب نموده باشم. نخستین عنوانی که برای اسم کتاب پیشنهاد کرده بودم پذیرفته شد، فکر می کنم باتوجه به روح کلی حاکم بر روایت ها، هر کس دیگری هم این کتاب و خاطرات را می خواند، این اسم به ذهنش می رسید. این که مزار حاج قاسم، نقطه ای بود که از کل کشور حتی خارج از ایران، همه خودرا به آنجا می رساندند و گرد مزار حاج قاسم قرار می گرفتند. طرح جلد کتاب را که با توجه به این که می خواستیم به سالگرد حاج قاسم برسد، خواهر بنده انجام دادند. جالب اینجاست که عده ای این طرح را خیلی می پسندند و عده ای آنرا طرح خیلی رو و آشکاری می دانند، به نظر من، رو بودن آن به سبب روایت های صاف و مردمی کتاب است و فکر می کنم طرح جلد با روح روایت ها، یک ارتباطی باید داشته باشد.
زال درباره ی نوع نگارش روایت زوار و ترسیم فضای روایت ها گفت:: برایم مهم بود که مخاطب که وقتی کتاب را می خواند، در فضای مزار حاج قاسم قرار گیرد، همین طور شخصیت و تنوع زوار هم اهمیت نداشت، به همین خاطر، تصمیم گرفتیم روایت از راوی را هم ابتدای هر بخش بیاوریم. برای این موضوع، با پژوهشگران کتاب، مصاحبه انجام دادم. به همین دلیل، انگار کتاب، هر خاطره، دو راوی دارد پژوهشگر و زائر. در حقیقت داستان و ماجرای حضور زوار را هم آوردیم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب